Meyve Bahçesi Dikim Sistemleri

Ağaçlar için dikim düzeni, genel olarak, verimi maksimize etmekle bahçenin yönetiminin kolaylığı arasında yapılan bir seçimdir. Yönetim kolaylığından fedakarlık ederek verimi maksimize etmek için dikim düzeni seçeriz. Yapacağımız bu seçim yetiştiricinin hedefi, iklim ve meyve çeşidi gibi farklı koşullara da bağlıdır.

Dikim Sistemini Etkileyen Unsurlar

Bir dikim sisteminin planı, bahçe alanının ve diğer kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını gerektirir. Bitki büyümesi ve gelişimi için gerekli tüm enerji güneş ışığından geldiğinden, bahçe sistemi en fazla miktarda ışığıyakalamalıdır. Maksimum meyve kalitesine ve verime ulaşmak için güneş ışığı bahçedeki ağaçların içerisine doğru bir şekilde dağıtılmalıdır. Işık, meyve kalitesi, çiçek tomurcuğu oluşumu, meyve ağacının yaşam kalitesi ve verimliliği ile doğrudan etkiler. 

Toprak nemi ve besin maddeleri de ağaçların yoğunluklarına göre rekabet etmek zorunda kaldığı diğer önemli kaynaklardır. Geniş aralıklarla dikilen ağaçlar genellikle daha az rekabet ederler, çünkü bu kaynaklara ulaşmak için daha fazla toprak hacmine sahip olurlar. Sık dikimde dikilen ağaçlar, her birine tahsis edilen toprak hacmini azaltır ve sıkı bir yönetim gerektirir. Daha yüksek ağaç yoğunluklarında, ağaçlar arası rekabet, vejetatif ağaç büyümesini kısmen sınırlamak için kullanılır, ancak kötü yönetim sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, genel bir kural olarak, bahçe tasarımı ne kadar yoğun olursa, o kadar fazla bahçecilik uzmanlığı ve hassasiyet gereklidir. 

Bahçe tasarımında ayrıca budama, seyrekleştirme, hasat, haşere kontrolü, don koruma ve sulama yöntemleri gibi yönetim uygulamalarıyla uyumlu hale getirilmesi gereklidir. Belirli ağaç aralıkları veya iskelet tasarımları nedeniyle, bazı bahçeler budama, seyrekleştirme ve toplama için merdiven çalışmasına daha uygundur. Diğer bahçeler mekanizasyon için geliştirilmiştir. Benzer şekilde, ilaçlama veya yabani ot kontrolü, bazı dikim konfigürasyonları ile daha kolay yapılabilir. Bu faktörler genellikle bahçe verimlerini veya meyve kalitesini etkilemez, ancak yönetim maliyetlerini önemli ölçüde azaltabilir ve verimliliği artırabilir. 

Son olarak, bahçe tasarımı, ilk yatırım maliyetleri, ilk geri dönüş süresi ve bahçenin beklenen ömrü gibi ekonomik stratejileri de etkiler. Bir yetiştirici, erken yüksek verim elde etmek için bahçe kurulum maliyetlerini artırmayı seçebilir. Bir başkası ise, ilk yatırımdan daha yavaş geri dönüş almak için kurulum maliyetlerini en aza indirebilir. Seçim, yüksek kaliteli, büyük boyutlu meyvelere vurgu yapmayı veya kalite ve boyut pahasına hacim üretmeyi içerebilir. 

Aşağıda, çeşitli bahçe tasarımlarının açıklamaları, ağaç yoğunlukları ve eğitim sistemleri ile her birinin bazı avantajları ve dezavantajları yer almaktadır.

Düşük Yoğunluklu Sistemler

Açık merkez (vazo) sistemi, neredeyse yalnızca şeftali, erik ve nektarin için kullanılan düşük yoğunluklu eğitim sistemidir. Açık merkezli ağaçlar, dikim sırasında toprak yüzeyinden 60 cm yukarıda kesilerek vazo şeklinde eğitilir. Birincil, ikincil ve üçüncül dallar, ağaçlar geliştikçe kase şeklini oluşturacak şekilde seçilir.

Bu sistemde ağaçlar genellikle sırada 4.8 ila 6.7 metre aralıklarla ve ağaç kuvvetine, toprak verimliliğine ve beklenen nihai ağaç boyutuna bağlı olarak sıralar arasında aynı mesafeyle dikilir. Bu bahçelerde üç dikim düzeni kullanılır: kare, baklava ve altıgen. Bunlar arasında ince farklar vardır ve belirli bir yoğunlukta alanın daha verimli kullanılmasını sağlayabilir.

Kare / Dikdörtgen

Ağaçlar, bir ağaç ile komşusundaki en yakın ağacın arasına çizilen bir çizginin, bahçe sırasına dik açı oluşturacağı şekilde dikilir.

Baklava

Bu sistem, kare/dikdörtgen düzenine benzer, ancak bitişik sıralardaki ağaçlar yarım ağaç mesafesi kadar kaydırılır.

Altıgen / Eşkenar Üçgen

Bu sistemde, kaydırılmış kareye benzer şekilde, bitişik sıralardaki ağaçlar arasındaki mesafeler her zaman aynıdır. Herhangi üç bitişik ağacın arasında çizilen çizgiler bir eşkenar üçgen oluşturur, bu da sıralar arasındaki mesafenin sıradaki ağaçlar arasındaki mesafeden daha kısa olmasına neden olur. Bu nedenle, aynı aralıkla dikilen kare sistemine kıyasla dönüme daha fazla ağaç dikilir.

Orta ve Yüksek Yoğunluklu Sistemler

Daha yüksek yoğunlukta dikimlerin potansiyel avantajları şunlardır:

• Erken verimi artırmak,
• Bahçe içerisine gelen ışığın ve daha küçük ağaç boyutları sayesinde bahçe operasyonlarının (merdiven çalışması, ilaçlama, yabancı ot kontrolü vb.) verimliliğini artırmak
• Vegetatif büyüme oranına kıyasla meyve verimini artırmak.

Ana dezavantajları şunlardır:

1. Yüksek kurulum maliyetleri
2. Ağaç boyutunu ve kuvvetini yeterince kontrol edecek uygun yöntemlerin (bodur anaçlar, bodur türler, büyüme düzenleyicileri, kültürel manipülasyonlar) eksikliği. Ağaç boyutu kontrolünü sağlama ve fidan üretim maliyetlerini azaltma konusunda gelecekteki gelişmeler, bu dezavantajları azaltabilir.

Orta ve yüksek yoğunluklu bahçelerde, dikim sistemi üç ayrı kategoriye ayrılabilir: (1) geleneksel dikim, (2) çit sistemleri ve (3) UFO sistemleri.

Geleneksel Dikim Sistemi

Bazı yetiştiriciler, sıradaki ağaç yoğunluğunu iki katına çıkararak (sırada 2.7 ila 3.7 metre aralıklarla) ve sırayı nispeten standart genişliklerde (4.8 ila 6.7 metre) tutarak daha yüksek başlangıç verimleri elde ederler. Ağaçlar daha dik ve açık vazo terbiye şekli kullanılır ve sonunda sıradaki alternatif ağaçların veya karışan dalların çıkarılması amaçlanır. Bu sistem, daha az kuvvetli çeşitler veya nispeten düşük verimliliğe sahip topraklarda etkili olabilir. Ancak, çoğu çeşitte ağaçlar sonunda birbirini sıkıştırır ve bu da alt kısımdaki meyve dallarının kaybolmasına ve bahçenin veriminin azalmasına neden olur. Artan ağaç yoğunluğu, bazen merdiven çalışmalarının verimliliğini de azaltabilir; çünkü karışan dallar, bir bölgeye ulaşmayı zorlaştırabilir. Ağaçlar veya karışan ana dallar, çok yoğun hale gelmeden önce çıkarılmalıdır.

Çit Dikim Sistemi

Ağaçlar, doğrudan üzerinde meyve dalları bulunan dikey tek bir ana dala eğitilir veya ana dalın dışına çıkan kısa yatay dallar üzerinde meyve verir. Bu sistemde ağaçlar genellikle sırada 1.5 ila 2.4 metre aralıklarla ve sıralar arasında 4.2 ila 4.8 metre aralıklarla dikilir. 

Ağaçlar, ağaç sırası boyunca karşılıklı iki ana dal ile eğitilir. Bu sistemde ağaçlar genellikle sırada 2.1 ila 3 metre aralıklarla ve sıralar arasında 4.2 ila 4.8 metre aralıklarla dikilir. Hem bu sistem hem de merkezi lider sistemi, sık dikim çit sırası sistemlerinin sunduğu avantajları sağlar, bunlar:

1. Yaz budaması için mekanik budama makinelerinin kullanılması,
2. Hasat ve budama için mekanize platformların kullanılması,
3. Pestisitlerin daha verimli uygulanması ve
4. Bahçenin erken yıllarında daha yüksek verim sağlaması.

UFO Sistemi

Ağaçlar genellikle merkezi lider ile eğitilir ve meyve dalları teras tellerine yatay olarak bağlanır. Bu sistem, yıllık meyve dalı yenilenmesi gerektiren şeftali ve nektarin yerine daha az kuvvetli, meyve mahmuzu taşıyan erik, kiraz çeşitleri için daha uygundur. Meyve dallarını yatay olarak büyümeye zorlamak, mahmuz oluşumunu teşvik edebilir ve meyve verimliliğini artırabilir. Ancak, başarılı manipülasyon maliyetlidir ve ağacın manipülasyona verdiği tepkiler konusunda önemli bilgi gerektirir. Bazı çeşitlerde, dalları yatay olarak tellere bağlamak, aşırı sürgün gelişimini teşvik eder ve sürgünlerin verimliliğini azaltabilir. Bu genellikle dalları dikeyden 90 derece yerine 45° ila 60° açıyla bağlayarak önlenebilir.

Genel olarak, UFO sistemleri daha düzgün güneş ışığı dağılımı ve dar meyve duvarının korunması için potansiyel sunar.

Çok Yüksek Yoğunluklu Sistemler

Bu sistemler halen dünya çapında denenmektedir. Başlıca yatak sistemi ve çayır bahçesi sisteminden bahsedebiliriz.

Yatak sistemi, ağaçların 0.9 ila 1.8 metre aralıklarla 2 ila 6 sıra halinde dikildiği ve sıralar arasında 3.6 ila 4.2 metre genişlikte yolların bulunduğu bir sistemdir. Bu sistem, Avrupa'nın kuzeyinde bodur anaçlar üzerinde yetiştirilen elmalar için kullanılır, ancak diğer bölgeler için henüz yeterli veri yok. Bu sistem çok kuvvetli gelişen büyük ağaç boyutları için uygun değildir.

Çayır bahçesi sistemi, hasat zamanı sürgünlerin yıllık olarak biçilmesini içerir, bu da ticari domates hasat makinelerinin kullanılmasına benzer. Bu sistem, erken olgunlaşan şeftali ve nektarin çeşitlerinin aşırı kuvvetini kullanarak yeni bir meyve tomurcuğu mahsulünün hasat ile yaprak dökülmesi arasında yeniden oluşmasına dayanır.